Hoe moet je ingrijpen?

Seksueel geweld is in vele opzichten geen individueel maar wel een maatschappelijk probleem. Preventie én zorg bieden aan mensen die geweld meemaken is dus nodig op zowel individueel, interpersoonlijk, organisationeel, maatschappelijk en politiek vlak. Ook jij kan daar toe bijdragen, want hoe je reageert op (seksueel) grensoverschrijdend gedrag van mensen in je omgeving, of je al dan niet ingrijpt wanneer je signalen opmerkt, kan grote gevolgen hebben voor het verder escaleren of voor het stoppen van het geweld.

Wie grijpt bij seksueel geweld in?

Onderzoek heeft aangetoond dat "bystanders" een groot verschil kunnen maken. Op zich bestaat er geen goede term om "bystanders" in het Nederlands weer te geven, want het omvat veel meer dan enkel (passieve) "omstanders" of "toeschouwers". In het Engels ligt in de term bystanders ook de andere connotatie van "to stand by" vervat: iemand steunen, bijstaan.

Bystanders kunnen dus zowel een passieve als actieve rol opnemen:

Passieve bystanders: Toeschouwers: De meeste definities beschrijven bystanders als getuigen, omstanders of toeschouwers van negatief gedrag zoals geweld die door hun aanwezigheid de mogelijkheid hebben om:

tussen te komen en hulp te verlenen,
bij te dragen tot dat negatieve gedrag door het aan te moedigen,
of door het te observeren maar verder niets doen.

Actieve bystanders: Bondgenoten: Bystanders die actie ondernemen en ingrijpen worden in de wetenschappelijke literatuur als "bondgenoten", "opkomers", "verdedigers" en "actieve en pro-sociale bystanders" benoemd, net om hen te onderscheiden van zij die toekijken maar niets ondernemen of van zij die bijdragen tot de escalatie van het probleem.

Waarom wordt iemand een actieve en verdedigende bystander?

Doorgaans zijn bystanders "reactief": ze grijpen in omdat ze iets opmerken. In hoeverre iemand geweld per definitie moreel onaanvaardbaar vindt, en wat de culturele normen zijn in het helpen van mensen, draagt bij tot het al dan niet helpen en de manier waarop iemand helpt.

Ook het emotionele speelt een rol: iemand zien pijn lijden, roept bij de meeste mensen een reactie op die persoon te helpen om die pijn te verminderen of te stoppen. Recent onderzoek heeft aangetoond dat het vooral afhangt van hoeveel verantwoordelijkheid iemand voelt, welke skills die heeft ontwikkeld in eerdere ervaringen en hoe bereid die is om veranderingen te bewerkstelligen.

Wie help je als bystander?

We blijken sneller bereid te zijn om vrienden te helpen, mensen waarvan we uitgaan dat ze tot eenzelfde groep behoren ook al kennen we ze niet of mensen met een min of meer zelfde sociale identiteit (bijvoorbeeld supporters van een zelfde sportclub, een studente van eenzelfde faculteit). Het blijkt ook dat we - wellicht omwille van verkrachtingsmythes - eerder geneigd zijn om vrouwen te helpen dan mannen.

Wanneer help je als bystander?

Er is veel onderzoek verricht naar het "bystander effect" wat zou aangeven dat als je je in een grote groep mensen bevindt, je minder geneigd bent tussen te komen omdat je verwacht dat anderen dat zullen doen. Of je doet net niets, omdat niemand anders in beweging komt en je er van uitgaat dat het dan bijvoorbeeld ongepast of niet nodig zal zijn. Recent onderzoek heeft echter aangetoond dat dit niet zo zwart-wit is. Als medestanders denken een gedeelde sociale identiteit met het slachtoffer te hebben, vermindert dat "bystander effect".

Als we een geweldsituatie als gevaarlijk en fysiek bedreigend inschatten, blijken we ook sneller tussen te komen. Tenzij we denken dat we zelf in gevaar kunnen komen of dat anderen het gaan afkeuren dat we dit doen, dan blijken we weer minder geneigd om actief tussen te komen. Hierbij houden we niet alleen rekening met wat andere peers ervan zullen denken, maar ook wat het slachtoffer zou kunnen vinden van onze reactie, wat de wetgeving is, en of er dan wel een opvangnet is voor als je als medestander effectief ingrijpt.